Is de tank van je auto leeg? Hem bijvullen kost flink wat duiten tegenwoordig. Zo'n crisis hebben we eerder meegemaakt.
De benzine en diesel zijn al een poosje buitensporig prijzig, maar van een autoloze zondag is (nog) geen sprake. Dat was in de jaren zeventig wel anders. Toen lieten we een keer in de week onze auto staan. Hoe ging dat eraan toe?
1. Reden van de oliecrisis in de jaren zeventig
Op 6 oktober 1973 vielen Egyptische en Syrische strijdkrachten Israël binnen. Het was het begin van de Jom Kipoer-oorlog die drie weken duurde. Nederland was een van de landen die Israël het krachtigst steunden, onder andere met geheime wapenleveranties. Dat was reden voor Arabische landen om de olieprijs sterk op te voeren.
Nederland belandde in de ernstigste economische crisis sinds de jaren dertig. De autoloze zondagen werden ingevoerd, en benzine ging enige tijd op de bon. Toch was van echte schaarste geen sprake. Er waren nog volop voorraden in Europa, en nieuwe olie werd nu ingekocht bij landen die niet meededen aan de boycot.
In een sombere televisietoespraak had premier Joop den Uyl gewaarschuwd voor blijvende gevolgen. Maar het viel allemaal erg mee. Voor westerse landen was de crisis een aanleiding om nieuwe olievelden te zoeken. Nadat de regering de maatregelen terugdraaide, stapte Nederland gewoon weer massaal in de auto.
2. De oliecrisis was inspiratie voor carnavalshits
De oliecrisis van 1973 was een dankbaar onderwerp voor het carnaval van 1974. Zo kwam het satirische NCRV-televisieprogramma Farce Majeure met de hit Kiele kiele Koeweit:
‘Op ’t carnaval wel wis en drie/Barst een mens van energie/Hoe zo’n Sjeik ook zeikt (pardon)/’t Pils komt toch nooit op de bon/Al stijgen prijzen al maar meer/Dat beziene we, ziene we, ziene we, ziene we/Morgen dan wel weer, hey.’
In Koeweit werd prompt de Nederlandse zaakgelastigde op het matje geroepen. Ook de consul van Koeweit was not amused, maar dat kwam later alsnog goed toen de makers, verkleed als oliesjeiks, de eerste single kwamen aanbieden. Vader Abraham wijdde ook een carnavalslied aan de crisis: Den Uyl is in den olie, een duet met Hendrik ‘Boer’ Koekoek van de populistische Boerenpartij:
‘Jopie zit te denken aan al die volle tanken/Het was toch wel een crimineel idee/De prijzen blijven stijgen en hij denkt bij z’n eigen/Die bonnen gooien nu maar in de zee/ Stem nu maar op mij dan word ik president/Verlaag ik de benzineprijs met vijftig cent.’
3. De eerste autoloze zondag was in de jaren dertig
De autoloze zondagen van 1973 en 1974 staan in het collectieve geheugen gegrift. Toch was het zeker niet de eerste keer dat Nederlanders hun auto moesten laten staan. Zo mochten burgers op de zondagen in oktober en november 1939 niet rijden om benzine veilig te stellen voor het leger. En in 1946 leidde een benzinetekort ertoe dat alleen zakelijke autorijders de weg op mochten.
Tien jaar later brak de Suezcrisis uit en raakte de olietoevoer ontregeld. Tussen 25 november 1956 en 20 januari 1957 mocht daarom in ons land op de zondagen niet worden gereden. Er was een enorme politiemacht op de been om overtreders te beboeten. Maar Nederlanders hielden zich over het algemeen prima aan het rijverbod.
4. Autoloze zondag is voorbij
6 januari 1974 was de laatste dag waarop in het héle land de straten verlaten waren. Maar er zijn sindsdien wel plaatselijke autovrije dagen geweest. De milieubeweging pleitte al vanaf de jaren zeventig voor nieuwe autoloze zondagen, om aandacht te vragen voor, jawel, het milieu.
Het zou uiteindelijk tot 19 september 1999 duren voordat het zover was. Op die dag deden 52 Nederlandse gemeenten, van Almere tot Zwolle, mee met een Europese autoloze dag. Waar normaal gescheurd werd, kon nu worden gefietst, geskeelerd of gespeeld. Het jaar erop was het aantal deelnemende gemeenten opgelopen tot 91. Ieder jaar in september gaan nog steeds Europese steden voor een dag (deels) op slot voor auto’s. Maar niet in Nederland: na een aantal edities stierf de autovrije dag hier een stille dood.
Meer van Quest
geschiedenis
Advertentie - Lees hieronder verder
Advertentie - Lees hieronder verder